Αντβαϊτά Βεντάντα - Εισαγωγή
Ο Αντβαϊτά Βεντάντα είναι ίσως η πιο γνωστή από όλες τις σχολές της βενταντικής φιλοσοφίας των ινδουιστών. «Αντβαϊτά» κυριολεκτικά σημαίνει «όχι δύο», και συχνά περιγράφεται σαν μονιστικό ή μη-δυαδικό φιλοσοφικό σύστημα, το οποίο αναφέρεται κυρίως στο αδιαίρετο του Εαυτού (Ατμάν) και του Όλου (Μπράχμαν).
Η λέξη Βεντάντα (κορωνίδα των Βέντα) χρησιμοποιείται συνήθως για να δηλώσει την αρχαία φιλοσοφική παράδοση που υιοθέτησε και αναμόρφωσε ο Ινδός σοφός Σρι Σανκαρατσάρια. Ο Αντβαϊτά Βεντάντα διδάσκει την ριζική μη δυαδική θεώρηση ότι δεν υπάρχει τελικά καμία διάκριση ανάμεσα στο Απόλυτο και στην σχετική πραγματικότητα (ή σχετικό σύμπαν). Σύμφωνα με αυτό το φιλοσοφικό σύστημα η ατραπός προς την θεία συνείδηση είναι η γνιάνα γιόγκα ή ατραπός της σοφίας, και ο στόχος είναι η τζιβανμούκτι, δηλαδή απελευθέρωση ενόσω ζει κανείς στον κόσμο. Από τους μεγαλύτερους σύγχρονους δασκάλους του Αντβαϊτά είναι ο σοφός Ραμάνα Μαχάρσι, ο Νισαργκαντάτα Μαχαράτζ και άλλοι.
Τι είναι η ελευθερία σύμφωνα με τον Αντβαϊτά; Είναι ελευθερία από τις σκέψεις. Πώς μπορεί κανείς να πετύχει αυτήν την ελευθερία; Μπορεί να την πετύχει με την μετατόπιση της ισορροπίας – αντί να ζει στις σκέψεις, να ζει στο παρόν, να έχει επίγνωση της ύπαρξής του στο παρόν.
Παρουσιάζουμε εδώ μερικές βασικές ιδέες του Νισαργκαντάτα Μαχαράτζ.
Ι. Από το βιβλίο Είμαι Εκείνο του Νισαργκαντάτα Μαχαράτζ
Το «Εγώ είμαι» είναι Αληθινό, όλα τα άλλα είναι Συμπεράσματα
Μαχαράτζ: Ο αντιλαμβανόμενος τον κόσμο, προηγείται του κόσμου, ή έρχεται σε ύπαρξη μαζί με τον κόσμο;
Ερώτηση: Τι παράξενη ερώτηση! Γιατί κάνετε τέτοιες ερωτήσεις;
Μαχαράτζ: Αν δεν μάθετε την σωστή απάντηση, δεν θα βρείτε γαλήνη.
E: Όταν ξυπνάω το πρωί, ο κόσμος είναι ήδη εκεί, περιμένοντάς με. Σίγουρα ο κόσμος έρχεται σε ύπαρξη πρώτος. Έρχομαι σε ύπαρξη κι εγώ, αλλά πολύ αργότερα, κατά την γέννησή μου στην καλύτερη περίπτωση. Το σώμα μεσολαβεί ανάμεσα σε εμένα και στον κόσμο. Χωρίς το σώμα δεν θα υπήρχα ούτε εγώ, ούτε ο κόσμος.
M: Το σώμα εμφανίζεται στον νου σας, ο νους σας είναι το περιεχόμενο της συνείδησής σας· είστε ο ακίνητος, παρατηρητής του ποταμού της συνείδησης που μεταβάλλεται αιώνια, χωρίς να αλλάζει εσάς καθ’ οιονδήποτε τρόπο. Η δική σας αμεταβλησία είναι τόσο προφανής, που δεν την προσέχετε. Κοιτάξτε καλά τον εαυτό σας και όλες αυτές οι παρανοήσεις και οι εσφαλμένες αντιλήψεις ευθύς θα διαλυθούν. Όπως ακριβώς όλοι αυτοί οι υδρόβιοι μικροοργανισμοί είναι μέσα στο νερό και δεν μπορούν να υπάρξουν χωρίς το νερό, έτσι και το σύμπαν ολόκληρο είναι μέσα σας και δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς εσάς.
E: Εμείς αυτό το αποκαλούμε Θεό.
M: Ο Θεός είναι απλώς μια ιδέα στον νου σας. Το γεγονός είστε εσείς. Το μόνο πράγμα που γνωρίζετε με σιγουριά είναι το: «εδώ και τώρα εγώ είμαι». Αφαιρέστε το «εδώ και τώρα», και το «Εγώ είμαι» παραμένει απρόσβλητο. Ο λόγος υπάρχει μέσα στην μνήμη, η μνήμη εισέρχεται στην συνείδηση· η συνείδηση υφίσταται στην επίγνωση και η επίγνωση είναι η αντανάκλαση του φωτός στα νερά της ύπαρξης.
E: Ακόμη δεν μπορώ να καταλάβω πώς εγώ είμαι ο κόσμος, όταν το αντίθετο, «εγώ είμαι μέσα στον κόσμο» είναι τόσο προφανές.
M: Ακόμη και το να πω «είμαι ο κόσμος, ο κόσμος είμαι εγώ», είναι ένα σημάδι άγνοιας. Όμως όταν διατηρώ στον νου κι επιβεβαιώνω μέσα στην ζωή την ταύτισή μου με τον κόσμο, μια δύναμη εγείρεται μέσα μου που καταστρέφει την άγνοια, την κατακαίει πλήρως.
E: Είναι ο παρατηρητής της άγνοιας κάτι ξέχωρο απ’ την άγνοια; Αν πω: «είμαι αδαής», δεν είναι κι αυτό μέρος της άγνοιας;
M: Φυσικά. Το μόνο που αληθινά μπορώ να πω είναι: «Εγώ είμαι», όλα τα άλλα είναι συμπεράσματα. Όμως μας έχει γίνει συνήθεια να βγάζουμε συμπεράσματα. Καταστρέψτε κάθε συνήθεια σκέψης και αντίληψης. Η αίσθηση «Εγώ είμαι» είναι η εκδήλωση μιας βαθύτερης αιτίας, την οποία μπορείτε να αποκαλέσετε εαυτό, Θεό, Πραγματικότητα ή με οποιοδήποτε άλλο όνομα. Το «Εγώ είμαι» είναι μέσα στον κόσμο· όμως ταυτόχρονα είναι το κλειδί που μπορεί να ανοίξει την πόρτα που οδηγεί έξω από τον κόσμο. Την εικόνα του φεγγαριού που χορεύει πάνω στο νερό, την βλέπουμε στο νερό, αλλά προκαλείται από το φεγγάρι που βρίσκεται στον ουρανό, κι όχι απ’ το νερό.
E: Εντούτοις ακόμη το κύριο σημείο φαίνεται πως μου διαφεύγει. Μπορώ να παραδεχτώ πως ο κόσμος στον οποίον ζω και κινούμαι και υπάρχω, είναι δικό μου δημιούργημα, προβολή του εαυτού μου, της φαντασίας μου, πάνω στον άγνωστο κόσμο, στον κόσμο όπως αυτός είναι, στον κόσμο της «απόλυτης ύλης», ό,τι και να ‘ναι αυτή η ύλη. Ο κόσμος της δικής μου δημιουργίας μπορεί να είναι τελείως ανόμοιος με τον υπέρτατο, τον πραγματικό κόσμο, όπως ακριβώς η οθόνη του σινεμά είναι τελείως ανόμοια από τις εικόνες που προβάλλονται πάνω της. Οπωσδήποτε αυτός ο απόλυτος κόσμος υφίσταται, τελείως ανεξάρτητος από εμένα.
M: Πολύ σωστά, ο κόσμος της Απόλυτης Πραγματικότητας, πάνω στον οποίον ο νους σας έχει προβάλει έναν κόσμο σχετικής απατηλότητας, είναι ανεξάρτητος από εσάς, για τον πολύ απλό λόγο ότι είναι ο εαυτός σας.
E: Υπάρχει κάποια αντίφαση στους όρους; Πώς μπορεί η ανεξαρτησία να αποδείξει την ταύτιση;
M: Εξετάστε το κίνητρο της αλλαγής και θα αντιληφθείτε. Ό,τι μπορεί και αλλάζει ενώ εσείς δεν αλλάζετε, μπορεί να ειπωθεί πως είναι ανεξάρτητο από εσάς. Όμως ό,τι είναι αναλλοίωτο, πρέπει να είναι ένα με οτιδήποτε άλλο αναλλοίωτο. Γιατί η δυαδικότητα συνεπάγεται αλληλεπίδραση και αλληλεπίδραση σημαίνει αλλαγή. Με άλλα λόγια, το απόλυτα υλικό και το απόλυτα πνευματικό, το εντελώς αντικειμενικό και το εντελώς υποκειμενικό είναι ταυτόσημα και ως προς την υπόσταση και ως προς την ουσία.
E: Όπως σε μια τρισδιάστατη εικόνα [ολογράφημα], το φως σχηματίζει την δική του οθόνη.
M: Πάσα σύγκριση δεκτή. Το κύριο σημείο που πρέπει να συγκρατήσετε, είναι ότι έχετε προβάλει στον εαυτό σας έναν κόσμο της φαντασίας σας, βασισμένο σε αναμνήσεις, επιθυμίες και φόβους, και ότι έχετε φυλακιστεί μέσα του. Λύστε τα μάγια και ελευθερωθείτε.
E: Πώς λύνει κανείς τα μάγια;
M: Διεκδικήστε την ανεξαρτησία σας στην σκέψη και στην δράση. Στο κάτω-κάτω, όλα κρέμονται από την πίστη στον εαυτό σας, από την πεποίθησή σας πως ό,τι βλέπετε κι ακούτε, σκέφτεστε και νιώθετε είναι πραγματικό. Γιατί δεν αμφισβητείτε την πίστη σας αυτή; Αναμφίβολα, τον κόσμο αυτόν τον ζωγραφίσατε εσείς πάνω στην οθόνη της συνείδησης και είναι ένας κόσμος εντελώς προσωπικός. Μόνο η αίσθηση του «Εγώ είμαι», παρ’ ότι είναι μέσα στον κόσμο, δεν είναι αυτού του κόσμου. Με καμιά προσπάθεια λογικής ή φαντασίας δεν μπορείτε να αλλάξετε το «Εγώ είμαι» σε «Εγώ δεν είμαι». Ακόμη και με την ίδια την άρνηση της ύπαρξής σας, το επιβεβαιώνετε. Αν συνειδητοποιήσετε ότι ο κόσμος είναι δική σας προβολή, θα ελευθερωθείτε απ’ αυτόν. Δεν χρειάζεται να απελευθερωθείτε από έναν κόσμο που δεν υπάρχει παρά μόνο μέσα στην δική σας φαντασία! Οπωσδήποτε είναι εικόνα όμορφη ή άσχημη που εσείς ζωγραφίσατε και δεν είστε δέσμιός της. Συνειδητοποιήστε πως δεν υπάρχει κανείς που να σας πιέζει, να σας αναγκάζει και πως οφείλεται στην συνήθεια και μόνο να εκλαμβάνετε το φανταστικό ως πραγματικό. Δείτε το φανταστικό ως φανταστικό και ελευθερωθείτε απ’ τον φόβο. Όπως ακριβώς σ’ αυτό εδώ το χαλί τα χρώματα εμφανίζονται λόγω του φωτός, αλλά το φως δεν είναι το χρώμα, έτσι και ο κόσμος προκαλείται από εσάς, αλλά εσείς δεν είστε ο κόσμος. Εκείνο που δημιουργεί και συντηρεί τον κόσμο μπορείτε να το ονομάσετε Θεό ή Θεία Πρόνοια, αλλά τελικά εσείς είστε η απόδειξη πως ο Θεός υπάρχει, κι όχι το αντίστροφο. Επειδή, πριν μπορέσει να τεθεί κάποια ερώτηση για τον Θεό, πρέπει να είστε εσείς εκεί για να την θέσετε.
E: Ο Θεός είναι μια εμπειρία μέσα στον χρόνο, αλλά ο βιώνων την εμπειρία είναι άχρονος.
M: Ακόμη κι ο βιώνων την εμπειρία είναι δευτερεύων παράγοντας. Πρωταρχικός είναι η άπειρη έκταση της συνείδησης, η αιώνια δυνατότητα, το αμέτρητο δυναμικό όλων όσα υπήρξαν, υπάρχουν και θα υπάρξουν. Όταν κοιτάζετε κάτι, είναι το υπέρτατο αυτό που βλέπετε, αλλά εσείς φαντάζεστε ότι βλέπετε ένα σύννεφο ή ένα δέντρο. Μάθετε να κοιτάζετε χωρίς φαντασία, να ακούτε χωρίς διαστρέβλωση και παρανόηση· αυτό είναι όλο. Σταματήστε να αποδίδετε ονόματα και σχήματα στο ουσιαστικά ανώνυμο και άμορφο, συνειδητοποιήστε πως κάθε τρόπος αντίληψης είναι υποκειμενικός, πως ό,τι βλέπετε ή ακούτε, αγγίζετε ή μυρίζετε, νιώθετε ή σκέφτεστε, προσδοκάτε ή φαντάζεστε, είναι μέσα στον νου κι όχι στην πραγματικότητα, και τότε θα βιώσετε την γαλήνη, και την ελευθερία από τον φόβο. Ακόμη και η αίσθηση του «Εγώ είμαι» συντίθεται από το καθαρό φως και την αίσθηση της ύπαρξης. Το «Εγώ» είναι εκεί, ακόμη και χωρίς το «είμαι». Έτσι και το καθαρό φως είναι εκεί, είτε πείτε «Εγώ», είτε όχι. Αποκτήστε την επίγνωση αυτού του καθαρού φωτός και δεν θα το χάσετε ποτέ. Η ύπαρξη μέσα στο ον, η επίγνωση μέσα στην συνείδηση, το ενδιαφέρον μέσα σε κάθε εμπειρία - δεν είναι περιγράψιμο, είναι ωστόσο τελείως ευπρόσιτο, γιατί δεν υπάρχει τίποτε άλλο.
E: Μιλάτε για την πραγματικότητα άμεσα - ως τα πάντα εμποτίζουσα, παντοτινά παρούσα, αιώνια, παντογνώστρια, τα πάντα ενεργοποιούσα πρώτη αιτία. Υπάρχουν ωστόσο άλλοι δάσκαλοι που αρνούνται και να αναλύσουν ακόμη την πραγματικότητα. Λένε ότι η πραγματικότητα είναι πέρα από τον νου, ενώ όλες οι αναλύσεις είναι μέσα στην επικράτεια του νου, που είναι η κατοικία του απατηλού. Η προσέγγισή τους είναι αρνητική· επισημαίνουν το απατηλό κι έτσι προχωρούν πέρα απ’ αυτό, στο πραγματικό.
M: Η διαφορά έγκειται στις λέξεις και μόνον. Στο κάτω-κάτω, όταν μιλάω για το πραγματικό, το περιγράφω ως μη-απατηλό, άχωρο, άχρονο, αναίτιο, απρόκλητο, άναρχο και ατελείωτο. Στο ίδιο καταλήγουμε. Αφού οδηγεί στην φώτιση, τι σημασία έχει η λεκτική διατύπωση; Έχει σημασία αν τραβάς ή σπρώχνεις το κάρο, αν συνεχίζει να κινείται; Μπορεί να νιώσετε έλξη για την πραγματικότητα μια φορά και αποστροφή για το απατηλό κάποια άλλη· αυτές είναι μόνο διαθέσεις που εναλλάσσονται· και οι δυο χρειάζονται για την τέλεια ελευθερία. Μπορείτε να πάτε απ’ τον έναν δρόμο ή τον άλλον - αλλά κάθε φορά αυτός θα είναι ο ορθός δρόμος για την συγκεκριμένη στιγμή· απλώς προχωρήστε ολόψυχα, μη σπαταλάτε χρόνο σε αμφιβολίες και δισταγμούς. Πολλά είδη τροφών χρειάζονται για την ανάπτυξη ενός παιδιού, αλλά το φάγωμα είναι το ίδιο για όλες. Θεωρητικά - όλες οι προσεγγίσεις είναι καλές. Στην πράξη, και σε κάποια δεδομένη στιγμή, ο καθένας προχωρά σε έναν δρόμο μόνο. Αργά ή γρήγορα είστε προορισμένοι να ανακαλύψετε πως για να βρείτε πραγματικά, πρέπει να σκάψετε σε ένα μέρος μόνο - μέσα σας. Ούτε το σώμα σας, ούτε ο νους, μπορεί να σας δώσει αυτό που ζητάτε - το να είστε και να γνωρίζετε τον εαυτό σας και την μεγάλη γαλήνη, που έρχεται συμπαρομαρτούσα, μαζί τους.
E: Σίγουρα υπάρχει κάτι αξιόλογο και έγκυρο σε κάθε προσέγγιση.
M: Σε κάθε περίπτωση η αξία έγκειται στο ότι σας κάνει να νιώσετε την ανάγκη αναζήτησης μέσα σας. Το ότι παίζετε με διάφορες προσεγγίσεις μπορεί να οφείλεται στην αντίστασή σας να εμβαθύνετε μέσα σας, στον φόβο ότι θα πρέπει να εγκαταλείψετε την ψευδαίσθηση πως είστε κάτι, ή κάποιος ιδιαίτερα. Για να βρείτε νερό δεν σκάβετε μικρούς λάκκους παντού γύρω, αλλά κάνετε μια βαθιά γεώτρηση σε ένα μέρος μόνο. Παρόμοια, για να βρείτε τον εαυτό σας πρέπει να εξερευνήσετε τον εαυτό σας. Όταν συνειδητοποιήσετε ότι είστε το φως του κόσμου, θα συνειδητοποιήσετε επίσης ότι είστε και η αγάπη του· ότι η γνώση είναι αγάπη και η αγάπη είναι γνώση. Από όλες τις συμπάθειες η αγάπη για τον εαυτό σας έρχεται πρώτη. Η αγάπη που έχετε για τον κόσμο είναι η αντανάκλαση της αγάπης σας για τον εαυτό σας, γιατί ο κόσμος είναι δημιούργημα δικό σας. Το φως και η αγάπη είναι απρόσωπα, όμως αντανακλώνται μέσα στον νου σας ως καλή γνώση του εαυτού και ισχυρή επιθυμία για τον εαυτό. Είμαστε πάντα φιλικοί προς τον εαυτό μας, αλλά όχι και πάντα σοφοί. Ο Γιόγκι είναι ένας άνθρωπος,του οποίου η καλή θέληση συνδυάζεται με την σοφία.