ΣΟΥΦΙΣΜΟΣ [2]
Η Ατραπός της Καρδιάς
Αν ζητάς το νερό της προαιώνιας ζωής,
πηγή του είναι η σκόνη στο κατώφλι
της μοναχικής καλύβας του σούφι.
Χαφίζ Σιραζί
Ο σουφισμός μπορεί να θεωρηθεί ως η εσωτερική φιλοσοφία του μωαμεθανισμού και αντιπροσωπεύει την εύλογη αντίδραση της ανθρώπινης ψυχής ενάντια στον φορμαλισμό και στην αδυναμία του γράμματος του Κορανίου και των άλλων γραφών του επίσημου ιερατείου. Όμως σύμφωνα με τον Schmolders (Essai sur les ecoles philospphiques chez les Arabes) ο σουφισμός δεν είναι ούτε ένα φιλοσοφικό σύστημα ούτε η πίστη μιας θρησκευτικής αίρεσης, αλλά απλώς ένας τρόπος ζωής.
Σύμφωνα με το Νταμπιστάν ο σουφισμός έχει δανειστεί πάρα πολλά από το ινδικό φιλοσοφικό σύστημα Βεντάντα καθώς και από τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη. Λέγεται μάλιστα ότι η ομοιότητα είναι τόσο εντυπωσιακή ώστε οι μελετητές είναι πολύ εύκολο να βρουν πανομοιότυπες δηλώσεις σε καθένα από αυτά τα φιλοσοφικά συστήματα. Αλλά ίσως είναι ορθότερο να πούμε ότι αυτή η ομοιότητα οφείλεται στην καθολικότητα της αλήθειας.
Η ρίζα της λέξης «σουφισμός» υπονοεί την σοφία, την αγνότητα, την πνευματικότητα κ.λπ. Κάποιοι όμως την έχουν συνδέσει με την λέξη σουφ, μαλλί, λόγω του μάλλινου ενδύματος που φορούν οι οπαδοί του. Ο Γκράχαμ υποστηρίζει ότι "οποιοδήποτε άτομο ή πρόσωπο οποιασδήποτε θρησκείας ή αίρεσης, μπορεί να είναι σούφι. Το ζητούμενο είναι: (1) μια απόλυτη αποδέσμευση του νου από όλες τις καθημερινές ανησυχίες και τις κοσμικές αναζητήσεις, καθώς και από κάθε δεισιδαιμονία, αμφιβολία και τα παρόμοια, αλλά και από τους πρακτικούς τρόπους λατρείας, τελετές κ.λπ., που ορίζονται από κάθε θρησκεία, την οποία οι μωαμεθανοί ορίζουν ως Σαρία, δηλαδή νόμο ή κανόνα, και (2) προσήλωση αποκλειστικά στην διανοητική αφαίρεση, στην ενατένιση της ψυχής και της θεότητας και στην συνάφειά τους». Εν ολίγοις, ο σουφισμός μπορεί να ονομαστεί ατραπός της καρδιάς, σε αντίθεση με τον φορμαλισμό και την τυπολατρεία.
Ίχνη της διδασκαλίας των σούφι υπάρχουν σε οποιαδήποτε εσωτερική σχολή σε κάθε χώρα του κόσμου. Βρίσκεται στις πιο υπέροχες θεογονίες της αρχαίας σχολής της Ελλάδας, καθώς και των σύγχρονων φιλοσόφων της Ευρώπης.
Ο Abu-Said-Abul-Khair, που θεωρείται ιδρυτής του Σουφισμού, όταν ρωτήθηκε ποιος είναι ο τρόπος των σούφι, απάντησε: «Αυτό που έχετε στον νου, εγκαταλείψτε το˙ αυτό που κρατάτε στο χέρι, πετάξτε το˙ οτιδήποτε τυχαίνει να συναντάται, μην το αποφεύγετε».
Το σουφικό μονοπάτι
Το κύριο καθήκον αυτής της ζωής είναι ο διαλογισμός για την Ένωση με την μοναδική θεότητα (ουαχντανίγια), η Ανάμνηση της αληθινής Πραγματικότητας (ζικρ) και η Πρόοδος στην Ατραπό (ταρίκα).
Η ανθρώπινη ζωή είναι ένα ταξίδι (σαφάρ) και οι αναζητητές είναι ταξιδιώτες (σαλίκ). Η τέλεια γνώση (μαρίφα) του αληθινού Εαυτού και της θεότητας που ενυπάρχει σε όλη την δημιουργία, είναι ο σκοπός του ταξιδιού. Ο σουφισμός είναι ένα είδος οδηγού, και το τέλος του ταξιδιού είναι η υπερβατική ένωση. Η φυσική κατάσταση κάθε ανθρώπου είναι η ανθρώπινη φύση (νασούτ). Σε αυτήν την κατάσταση ο μαθητής δεν μπορεί ακόμη να τηρήσει τον θείο Νόμο (Σαρία).
Οι καταστάσεις που δοκιμάζει κανείς στην ατραπό είναι οι ακόλουθες:
1. Η πρώτη κατάσταση είναι η ορθή συμπεριφορά. Σε αυτό το στάδιο τα πάθη του μαθητή ελέγχονται μέσω αυτοπειθαρχίας.
2. Η δεύτερη κατασταση είναι το βάδισμα στην ατραπό. Ο μαθητής επιδίδεται σε πνευματικές ασκήσεις και έρχεται σε επαφή με τον αγγελικό κόσμο.
3. Η τρίτη κατάσταση ονομάζεται Αλήθεια (χακικάτ), με την έννοια της αληθινής Πραγματικότητας. Ο σούφι δεν βασίζεται πλέον στην πίστη αλλά στην υποκειμενική αλήθεια και αντιλαμβάνεται την ομοιότητα της φύσης της θεότητας με την φύση του Εαυτού.
4. Η τέταρτη και τελευταία κατάσταση είναι η Μαριφούτ ή ένωση του ανθρωπίνου πνεύματος (ρουχ) με την θεότητα. Σε αυτήν την κατάσταση της θέωσης, «ο άνθρωπος του θεού» δεν είναι βέβαια θεός, αλλά ούτε και ξεχωριστός από τον Θεό.
Τα επτά στάδια της ατραπού
Σύμφωνα με την διδασκαλία των σούφι υπάρχουν επτά βαθμοί πνευματικής επίγνωσης ή σταθμοί (μακάμ) στο μεγάλο ταξίδι που κάνει ο ένθερμος ζηλωτής ακολουθώντας το σουφικό μονοπάτι:
Το πρώτο τμήμα της ατραπού είναι πράσινο που χαρακτηρίζεται από τον αναπροσανατολισμό του τρόπου ζωής και τον διαλογισμό.
Το δεύτερο τμήμα ή σταθμός είναι μπλε και είναι ο τόπος εξάγνισης. Ο Πειρασμός (Ιμπλίς) δοκιμάζει τον μαθητή. Όταν περάσει την δοκιμασία και αποβάλλει τα σκοτεινά μιάσματα από μέσα του, αποκτάει την αταραξία του νου.
Ο τρίτος σταθμός είναι κόκκινος. Η καρδιά του μαθητή ανοίγεται προς τον Θεό και αποκτάει ψυχικές δυνάμεις και έξοχες αρετές.
Στον τέταρτο σταθμό, που έχει ένα κίτρινο φως, ο μαθητής ατενίζει την θεότητα και εισέρχεται στον αγγελικό κόσμο.
Ο πέμπτος σταθμός έχει λευκό χρώμα και ο μαθητής έρχεται σε άμεση επαφή και ένωση με την ψυχή του.
Ο έκτος σταθμός είναι απόκρυφος και έχει ένα μαύρο – ή μπλε ινδικό – φως, και εδώ ο μαθητής εισέρχεται στον κόσμο των δυνάμεων.
Στον έβδομο σταθμό που είναι άχρωμος ο μαθητής αποσπάται εντελώς από τον κόσμο των φαινομένων και λαμβάνει χώρα ο αφανισμός του εγώ (φανά). Ταυτίζεται με την θεότητα και εκδηλώνει πλήρως την θεία φύση του.