Γνώθι σαυτόν
ΓΝΩΘΙ ΣΑΥΤΟΝ
[Από τον Αλκιβιάδη (Α, 133) του Πλάτωνα]
ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Με ποιον τρόπο θα μπορούσαμε να αντιληφθούμε με διαύγεια τα πράγματα που σχετίζονται με την ψυχή; Γιατί αν τα γνωρίσουμε αληθινά, νομίζω ότι θα γνωρίσουμε και τον εαυτό μας. Πώς είναι δυνατόν να έχουμε άγνοια για το έξοχο νόημα της επιγραφής των Δελφών, για το οποίο ήδη μιλήσαμε;
ΑΛΚΙΒΙΑΔΗΣ. Και ποιο είναι το νόημα;
ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Θα σου πω, ποιο κατά την γνώμη μου είναι το νόημα και η συμβουλή αυτού του επιγράμματος. Ένα κατάλληλο παράδειγμα γι’ αυτό είναι βέβαια η όραση.
ΑΛΚΙΒΙΑΔΗΣ. Τι εννοείς πάλι με αυτό
ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Για σκέψου και εσύ λιγάκι. Αν για παράδειγμα (η επιγραφή «γνώθι σαυτόν» στους Δελφούς) συμβούλευε τον οφθαλμό, σαν να επρόκειτο για άνθρωπο και του έλεγε: «δες τον εαυτόν σου», τι θα έπρεπε να υποθέσουμε ότι συμβουλεύει; Μήπως ότι πρέπει να παρατηρήσει εκείνο μέσα στο οποίο βλέπει τον εαυτό του;
ΑΛΚΙΒΙΑΔΗΣ. Σίγουρα, αυτό είναι φανερό.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Ας το σκεφτούμε τώρα λοιπόν. Μέσα σε ποιο πράγμα αν κοιτάξουμε, βλέπουμε το μάτι μας, και συγχρόνως τον ίδιο τον εαυτό μας;
ΑΛΚΙΒΙΑΔΗΣ. Είναι φανερό ότι αυτό το αντικείμενο είναι ο καθρέφτης ή κάτι παρόμοιο.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Σωστά. Αλλά τα μάτια με τα οποία βλέπουμε διαθέτουν κάτι τέτοιο;
ΑΛΚΙΒΙΑΔΗΣ. Φυσικά.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Έχεις προσέξει άραγε ότι το πρόσωπο εκείνου, που παρατηρεί το μάτι ενός άλλου απεικονίζεται μέσα σε εκείνο το μάτι, σαν να είναι καθρέφτης και μάλιστα σε εκείνο το μέρος που ονομάζουμε κόρη, γιατί το είδωλο αυτού που κοιτάζει παρουσιάζεται ακριβώς μέσα εκεί;
ΑΛΚΙΒΙΑΔΗΣ. Ναι, αυτό είναι αλήθεια.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Έτσι λοιπόν αν ένας οφθαλμός βλέπει το μάτι του άλλου – και μάλιστα σε εκείνο το μέρος που είναι και το σπουδαιότερο, γιατί μέσω εκείνου ο άλλος βλέπει – μπορεί με αυτόν τον τρόπο να δει τον εαυτό του.
ΑΛΚΙΒΙΑΔΗΣ. Ναι, σίγουρα μπορεί.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Αλλά αν τύχει να κοιτάξει κάποιο άλλο αντικείμενο ή κάποιο μέρος του ανθρώπου που δεν έχει τις ιδιότητες αυτές, δεν πρόκειται να δει τον εαυτό του.
ΑΛΚΙΒΙΑΔΗΣ. Αυτό είναι αλήθεια.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Συνεπώς για να δει ένας οφθαλμός τον εαυτόν του, πρέπει να κοιτάξει μέσα στο μάτι ενός άλλου και μάλιστα ακριβώς στο σημείο εκείνο του ματιού στο οποίο ενυπάρχει η ικανότητα της όρασης.
ΑΛΚΙΒΙΑΔΗΣ. Ακριβώς έτσι.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Παρόμοια, αγαπητέ μου Αλκιβιάδη, αν η ψυχή θέλει να γνωρίσει τον εαυτόν της, δεν θα πρέπει να κοιτάξει μέσα στην ψυχή ενός άλλου, και μάλιστα στο μέρος εκείνο στο οποίο ενυπάρχει η αρετή της ψυχής, δηλαδή η σοφία, ή σε κάτι άλλο όμοιο με αυτήν;
ΑΛΚΙΒΙΑΔΗΣ. Σε αυτό συμφωνώ και εγώ.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Και μπορούμε άραγε να πούμε ότι υπάρχει κάποιο μέρος της ψυχής περισσότερο θείο, από εκείνο που είναι προικισμένο με γνώση και φρόνηση;
AΛΚΙΒΙΑΔΗΣ: Όχι, βέβαια.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Πράγματι αυτό το μέρος της ψυχής μοιάζει με την θεότητα, και εκείνος που θεωρεί αυτήν και την θεία φύση, δηλαδή τον Θεό και την φρόνηση, είναι πιο πιθανόν να γνωρίσει τον εαυτό του.
ΑΛΚΙΒΙΑΔΗΣ. Είναι ολοφάνερα έτσι.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Συμφωνούμε λοιπόν ότι η γνώση του εαυτού είναι σωφροσύνη;
ΑΛΚΙΒΙΑΔΗΣ. Βέβαια.
